دلالت نهی بر فساد معاملهبحث از دلالت نهی بر فساد معامله به معنی بحث از فساد یا عدم فساد معامله منهیٌّ عنه است. ۱ - تعریفدلالت نهی بر فساد معامله، مقابل دلالت نهی بر فساد عبادت می‌باشد و منظور از آن، این است که اگر نهی به معامله‌ای تعلق گرفت ـ و مکلف ، آن منهی عنه را انجام داد ـ آیا موجب فساد آن می‌شود یا نه؛ برای مثال، آیا نهی در " لاتبع وقت الندا " یا " لا تبع بیع الربا " بر فساد بیع هنگام نماز جمعه و بیع ربوی دلالت می‌کند یا نه. ۲ - اقسام نهی از معاملهنهی از معامله بر دو قسم است: ۱- ارشادی؛ ۲- مولوی. ۲.۱ - نهی ارشادینهی ارشادی، به یقین بر فساد دلالت می‌کند، البته نه این دلیل که " نهی بما هو نهی " بر فساد دلالت می‌کند، بلکه به این سبب که این نهی، ارشاد به عدم وجود شرط معامله یا وجود مانع است، و معامله، به سبب فقدان یکی از شروط یا اجزایش و یا وجود مانعی بر سر راه صحت آن، فاسد می‌گردد؛ بنابر این، نهی ارشادی از بحث خارج است. ۲.۲ - نهی مولویدرباره نهی مولوی اختلاف است: عده‌ای از اصولی‌ها همچون " ابو حنیفه " و " شیبانی " معتقدند نهی در معاملات ، بر صحت دلالت می‌کند. برخی دیگر بر این باورند که نهی در معامله بر فساد دلالت می‌کند. برخی از اصولی ها در معاملات از دو لحاظ تفصیل داده‌اند. ۲.۲.۱ - از نظر اصولیونمشهور هم چون مرحوم " آخوند خراسانی " میان تعلق نهی به مسبب یا تسبیب ـ مثل تعلق نهی به تملک در بیع عبد مسلمان به کافر ـ و تعلق آن به سبب ـ مثل تعلق نهی به بعت و اشتریت که سبب ایجاد بیع می‌باشد ـ تفصیل داده و گفته‌اند: در صورت نخست، بر صحت و در صورت دوم، بر عدم صحت دلالت می‌کند. عده‌ای دیگر هم چون مرحوم " محقق نائینی " میان تعلق نهی به سبب و مسبب تفصیل داده و گفته‌اند: اگر نهی به مسبب تعلق گرفت ـ مثل تعلق نهی به تملیک یا تملک در بیع قرآن به کافر ـ بر فساد دلالت می‌کند و اگر به سبب تعلق گرفت ـ مثل تعلق نهی به بعت و اشتریت ـ بر فساد دلالت نمی کند البته این تفصیل مربوط به نهی نفسی است، اما اگر نهی غیری باشد و برای بیان مانعیت صادر شده باشد مطلقا بر فساد دلالت می‌کند، چه به سبب تعلق گرفته باشد و چه به مسبب. مرحوم شیخ " عبدالکریم حائری " معتقد است نهی متعلق به عقود و ایقاعات، اگر به لحاظ آثار آنها باشد، بر صحت دلالت می‌کند. [۶]
دررالفوائد، حایری، عبدالکریم، ج۱،۲، ص۱۸۹.
اگر نهی به تسبب معامله ـ ایجاد معامله مقید به سبب و یا وسیله‌ای خاص، مثل نهی از تملک از راه معامله ربوی ـ یا به نتیجه آن ـ مثل نهی از تصرف در ثمن و مثمن ـ تعلق گیرد، در این دو صورت، بر فساصولی،اد معامله دلالت می‌کند. [۸]
مقالات موسوی بجنوردی، محمد، ص۱۲۵.
[۱۲]
سیری کامل دراصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۷، ص۲۷۱-۳۱۷.
[۱۳]
الموجز فی اصول الفقه، سبحانی، جعفر، ج۱و۲، ص۱۳۶-۱۴۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۶۲، برگرفته از مقاله «دلالت نهی بر فساد معامله». |